Geçen hafta, tıbbi adıyla ‘ortostatik hipotansiyon’a yani ayağa kalkınca oluşan düşük tansiyona ilişkin bilgiler vermiştim. Bu hafta sıra tedavi yolunda. Çok sık rastlanan bu rahatsızlığa karşı ‘en iyi ilaç’ önlem almak. İşte ayrıntılar...
Geçen haftaki yazımda sandalyeden kalkarken başı dönen Nihal Hanım’ın yere yığıldığını anlatmıştım. Apar topar götürüldüğü en yakındaki hastanenin acil servisindeki nöbetçi doktor, hastaya ne olup bittiğini sorup öğrenmiş, ardından önce yatarken sonra da ayağa kaldırıp tansiyonu ölçmüştü.
Nihal Hanım’ın kan basıncı yatarken 110/75 milimetre cıvaydı. Ayağa kalktıktan bir dakika sonraki ölçümde 80/50’ye düştüğü görüldü. Bu ölçümle hastanın tıbbi adıyla ortostatik hipotansiyonu, yani ‘ayağa kalkınca oluşan düşük tansiyonu’ olduğu kesinleşti. Nihal Hanım’ın bir süredir yakındığı baş dönmeleri, halsizlik, baygınlık hissi, çarpıntı gibi şikâyetlerinin ve o günkü baygınlığın nedeni aşırı tansiyon düşmesiydi. Lâkin ortostatik hipotansiyon bir bulguydu, kendi başına bir tanı değildi. Birçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilirdi. Acaba altta yatan ne gibi bir sağlık sorunu vardı?
Önce teşhis...
Doktorun aklına ilk gelen, son günlerdeki bunaltıcı sıcaklar oldu. Yüksek ısı nedeniyle çok su kaybetmiş ve yeteri kadar sıvı almamış insanların bayılması normaldi. Hele Nihal Hanım gibi 70 yaşının üstündeki bir kimsede buna şaşmamak gerekirdi. Ama, bütün suçu sıcaklara yükleyip başka bir araştırma yapmamak da ciddi bir hastalığın atlanmasına yol açabilirdi.
İlaçlara dikkat!
Nöbetçi doktor hastayı sorgulayıp, muayene ettikten sonra kan tahlilleri ve EKG çekilmesini istemişti. Sonuçlar geldikten sonra ortostatik hipotansiyona yol açabilecek beyin ve sinir sistemi hastalıklarını, şeker hastalığını, kalp ve damar hastalıklarını ve ateşli bir hastalığı ekarte edebileceğini düşündü. Geriye kalan en önemli neden ilaçlardı. Hastanın aldığı ilaçları ve dozlarını bir kere daha dikkatlice inceledi.
Doktor, özellikle yüksek tansiyon, prostat büyümesi, kalp hastalıkları ve bazı psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçların tansiyon düşmesine yol açtığını iyi biliyordu. Texas eyaletinde yaşlı hastalara bakan bir poliklinikte yapılan bir araştırmayı okuduğunu hatırladı. Bu araştırmada incelenen yaklaşık 350 kişinin yarısından fazlasında, bir yıl içinde en az 1 kere ortostatik hipotansiyon saptanmıştı. Hastaların birçoğunda, aldıkları ilaçların problemin oluşmasında önemli rol oynadığı gösterilmişti. En sık kabahatli bulunan ilaçların başında idrar söktürücüler, ACE inhibitörü adlı tansiyon ilaçları ve prostat büyümesi için verilen ilaçlar geliyordu.
Nihal Hanım’ın yüksek tansiyonu için aldığı bir hapın içinde hem idrar söktürücü hem de ACE inhibitörü ailesinden bir ilaç vardı. Ayrıca damarları genişleten başka bir ilaç daha alıyordu. Üstelik ‘baş dönmelerim tansiyonumdandır’ diye bu ilaçlardan son günlerde doktorun tavsiye ettiğinden fazla alıyordu. Doktorunun tavsiyelerine uymaması yeni bir şey değildi, çoğu zaman ilaçlarını almadığı veya iki yerine bir hap aldığı olurdu. Aşırı sıcaklar, düzensiz ve yüksek doz ilaç ile sıcakta yapılan yorucu iş bir araya gelince Nihal Hanım’ın vücudu pes etmişti. Peki ama nasıl tedavi edilecekti?
NELER YAPILABİLİR?
EĞİTİME DİKKAT
Hastaların tansiyon düşüklüğü belirtilerini ve hangi önlemlerin işe yaradığını bilmeleri çok önemli. Tansiyon düşmeye başlayınca anlayıp gerekenleri yaparlarsa durumun ağırlaşmasını önlemiş olurlar. Bunun için sağlık personeli tarafından eğitilmelidirler.
Tansiyonu düşüren durumlara göre bol su içmek şikâyetleri azaltır.
Sabah erken tansiyon düşüyorsa yataktan kalkmadan, 30 dakika önce 2 bardak soğuk su içmeli.
Uzun süre ayakta kalınacaksa içilecek 1/2 litre su tansiyonu 20 milimetre cıva yükseltebilir.
Hareketsiz bir yaşam tansiyon düşmesini artırabilir. Yürüyüş gibi hafif
egzersizler vücudun kan basıncını ayarlamasına yardım eder. Bacak ve karın kaslarının kuvvetli olması kanın kalbe geri dönüşünü kolaylaştırır, genel
sağlığı iyileştirir.
Uzun süre ayakta kalınca ya da düşük tansiyon belirtileri ortaya çıktığında karın, kalça ve bacaklardaki kasları 30 saniye süreyle kasmak kan basıncını yükseltebilir. Ayak parmaklarını yukarı kaldırmak, ayak ayak üstüne atmak, yerinde durup yürür gibi hareket etmek de yararlı.
Sık sık,
az tuz yemenin faydalarından söz edilse de tansiyonu düşük olanlara bol bol tuz yemeleri tavsiye edilir. Günde 10 ile 20 gr tuz tavsiye edilmesi ender değildir. İstenilen düzeyde sodyum yemeklerle alınmazsa tuz tabletleri kullanmak gerekebilir.
Aldığımız ilaçların ne olduğunu, dozlarını ve yan etkilerini mutlaka bilmemiz gerekir. Tansiyon düşüklüğü varsa doktora danışmadan ilaç kesilmemeli. Ortostatik hipotansiyonun ilaçsız önlemlere cevap vermediği durumlarda kan basıncını yükseltici ilaçlar kullanılabilir.
Gece uyurken yatağın başını 10 cm kadar yükseltmek, gece tansiyon yükselmesini ve idrarla su atılımını azaltıp gün boyu tansiyon düşmesini önler. Her gece başı yüksekte yatanlarda ortostatik hipotansiyonun giderek azaldığı gösterilmiştir.
Bazı hastalarda karına takılan kor-seler kullanılır.
Kalbe geri döneceğine karında toplanıp kalan kanın kalbe geri dönmesini kolaylaştıran bu korseler, jet pilotlarını yerçekimine karşı koruyan özel elbiseler gibi görev yaparlar.
Hangi önlemler alınmalı?
Ortostatik hipotansiyon tedavisinde amaç kişinin ayaktayken düşen tansiyonunu yükseltmek ama yüksek tansiyona yol açmamaktır. Hastaların bilinçlendirilmesi ve yararlı önlemlerin öğretilmesiyle tedavinin başarı şansı artırılır. Tedaviye, altta yatan nedenlerin saptanması ve durumu kötüleştiren etkenlerin ortadan kaldırılmasıyla başlanır.
Nihal Hanım’ın durumunu değerlendiren doktoru tansiyon ilaçlarının dozlarını yeniden düzenledi. İlaçlarının çok iyi ve güvenli olduğunu ama tavsiye edilen dozlarda ve düzenli olarak almasının çok önemli olduğunun altını çizdi. Bir süre sonra sonra mutlaka doktorunu görüp azaltılan dozların yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi gerektiğini ekledi.
İkinci önemli nokta olarak da, aşırı sıcaklarda yorucu işlerden kaçınmasını ve mümkün olduğunca serin ortamlarda bulunmaya özen göstermesini tembih etti. Susuz kalmamasının üstünde durdu ve çok sıcak olan günlerde, susuzluk hissetmese bile, bir saat içinde 2-4 bardak su içmesini tavsiye etti.
20 Aniden ayağa kalkınca tansiyonun düşmesi sık rastlanan bir durum. Büyük tansiyonun 20, küçük tansiyonun 10 milimetre cıvadan fazla düşmesine ‘ortostatik hipotansiyon’ deniyor.
İŞTE TETİKLEYİCİLER!
Ortostatik hipotansiyona eğilimi olanlar bazı durumların kan basıncını düşürdüğünü bilmeli ve ona göre önlem almalı. Bunlar şöyle sıralanabilir:
- Vücudun susuz kalması.
- Uzun süre yattıktan veya oturduktan sonra aniden ayağa kalkma.
- Sabah idrar yaptıktan sonra...
- Uzun süre haraketsiz ayakta durma.
- Ağır egzersiz.
- Halter kaldırma.
- Alkollü içkiler.
- Karbonhidrattan zengin yemekler.
- Aşırı sıcaklar.
- Ateşli hastalıklar.
-Tuvalette ıkınma.
