Türkiye’de aşılama işlemi geçtiğimiz hafta içinde başladı. Önce sağlık çalışanlarına uygulanan aşı, 1. aşamada koruma evlerinde kalanlar ve çalışanlara sonra da 65 yaş üzerinde olanlara uygulanacak. Aşılama 4 aşama içinde tamamlanacak. 

Peki aşı olduktan sonra nelere dikkat etmek gerekir?

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Çağrı Büke sorularımızı yanıtladı. (Yanıtlar hem Covid-19 aşısını, hem diğer aşıları kapsamaktadır)

1. Aşı olduktan sonra hangi yan etkilerin olması beklenebilir?

• ​​Günümüzde enfeksiyon hastalıklarından korunmada en etkili yolların başında aşılanma gelir. İlaç kutularının içerisinde yer alan prospektüste yazdığı gibi aşılar için de bazı yan etkilerin ortaya çıkması söz konusu olabilmektedir. Bunları gelişme sıklığı ve şiddetine göre gruplandırmak mümkün:

Yüzde 10'dan sık görülen yan etkiler: Aşının yapıldığı yerde kızarıklık ve şişlik, genel yorgunluk hissi, baş ağrısı, kas ağrıları, eklem ağrıları, titreme ve ateş yüksekliği.

Yüzde 10 gelişebilen yan etkiler: Aşının yapıldığı yerde ağrı ve bulantı.

Yüzde 1 görülebilen yan etkiler: Aşının yapıldığı yere yakın lenf bezlerinde şişlik, kendini hasta hissetmek, yaygın ağrı hissi, uykusuzluk, aşının yapıldığı yerde kaşıntı

Nadir gelişen (%0.1-%0.001) ve istenmeyen yan etki: Yüzün bir tarafında aniden gelişebilen geçici bir yüz felci.

Gelişme sıklığı mevcut verilerle tam olarak bilinmeyen ancak son derece nadir gelişebilen istenmeyen yan etki (muhtemelen 1/100.000): Ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi)

 

       2. Bu yan etkiler geliştiğinde ne yapılmalı?
 

• Ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) dışındaki diğer yan etkiler birkaç gün içerisinde kendiliğinden düzelebilen niteliktedirler. Aşı sonrası 15-20 dakika içerisinde gelişebilecek ani ve ciddi reaksiyonlar ise hızlı müdahale ile giderilebilme olasılığı söz konusu olduğundan aşıların sağlık kurumunda yapılması ve yapıldıktan sonra 30 dakika gözlem altında kalınması güvenilir bir aşı uygulaması için her zaman altın kuraldır.

KİMLERE AŞI YAPILMAZ?

Daha önce herhangi aşı yapılıp ilk 15-20 dakika içerisinde anafilaksi tarzında ciddi allerjik reaksiyon gelişenlerde, enjeksiyon yapıldıktan sonra ciddi kanama ve bu kanamanın durdurulma ihtimali zor ve güç olduğu bilinen türden hastalığı olanlarda aşı kesinlikle yapılmamalıdır. Bunun dışında şu an için 18 yaş grubunda (16 yaş altı için daha geçerli) olanlarda ve hamilelerde verilerin ve sonuçların yetersizliği nedeniyle aşı (Covid-19) yapılmamalıdır. Ciddi allerjik hastalığı olan kişilerin aşı öncesinde hekime bilgi vermelerinde ve danışmalarında yarar olacaktır.

       3. Aşının ilk dozu ile ikinci dozu arasında bir yan etki farkı var mıdır?
 

• Şu ana kadar bildirilen bir yan etki farkı söz konusu değildir.
   

       4. Aşı olan bir kişi aynı gün çalışabilir mi? İşe gitmesinde bir mahsur var mı?
 

• Aşının bir sağlık kurumunda gözetim altında yapılmasını takiben herhangi bir ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) gelişmediği durumda aşı olan kişi aynı gün işe gidebilir, çalışabilir. Aşı yapılması kişinin günlük programını, çalışma düzenini değiştirmesini gerektiren bir durum değildir.
   

       5. Aşı olduktan sonra antikor testi yaptırmalı mıyım?
 

• Aşıların gerek hazırlanış yöntemleri gerekse kişilerin aşıya verdikleri yanıtların aşı ile korunmayı etkileyen faktörler olduğu göz önüne alındığında aşı şeması tamamlandıktan bir süre sonra (iki doz aşı tamamlandıktan 14 gün sonra) antikor yanıtının gelişip gelişmediğinin araştırılması önemli ve gereklidir.
   

       6. Aşı olduktan sonra hastalığı bulaştırır mıyım? Sevdiklerime sarılabilir miyim?
 

• Şu an için bugüne kadar bilinenlerden, klasik bilgilerden hareket edilecek olur ise uygulanacak aşılar ile beklenen; kişilerin hastalığa karşı korunması, korunamasalar bile hastalığın daha hafif şekilde seyretmesi ve hatta ölüm gibi ciddi durumlara engel olabilmesidir.
• Çalışmalar devam etmekle birlikte henüz hem virüsün üst solunum yollarına yerleşmesini engelleyecek hem de yukarıda belirtilen etkinliği sağlayacak türde aşı yoktur. Dolayısıyla aşılanan kişilerde hastalığın oluşumu engellenebilse ya da hafif belirtilerin oluşmasına yol açılabilse dahi üst solunum yollarına bulaşarak yerleşebilme olasılığı söz konusu olabildiğinden maske kullanımı, mesafe kuralı ve el temizliği kavramları aşı yapılanlar için şimdilik bir muafiyet sağlamayacaktır. Özetle, şu an için aşılanmış olmak mesafe kavramını, maske kullanımını ve temizlik önlemlerine uymayı ortadan kaldırmadığı için tokalaşmamız, birbirimize sarılmamız henüz mümkün görülmemektedir.
   

       7. Aşı oldum şimdi nelere dikkat etmeliyim?
 

• Aşı olan kişilerin maske, mesafe, gerektiği her durumda el temizliği ve diğer temizlik önlemlerine ve kurallarına uymak dışında günlük yaşamlarında dikkat etmelerini gerektiren başka bir durum söz konusu değildir.
   

       8. Aşı olmak hastalığa karşı beni nasıl ve hangi oranda koruyabilir?
 

• Aşı sonrası söz konusu enfeksiyon hastalıklarından korunmanın düzeyi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerden birisi aşının hangi yöntem ile oluşturulduğudur. Örneğin canlı atenüe aşıların çoğu zaman çok daha yüksek oranda koruyuculuk sağladığı bir gerçektir. Bunun nedeni hem sıvısal hem de hücresel bağışık yanıt çok güçlü biçimde uyarılmakta ve yanıt da güçlü oluşmaktadır. Hatta çoğunda tek doz aşı bile yeterli olabilmektedir.

Buna karşın (CoronaVac gibi) inaktive aşılarda ise hücresel bağışık sistem uyarılamadığı için bu aşı ile korunma sıvısal bağışık sistem yani nötralizan antikorların oluşumu ile sınırlı kalmaktadır. Bu durum nötralizan antikor düzeyinin yeterli düzeyde oluşabilmesi ve sağlanabilmesi için başlangıçta belirli aralıklar ile birkaç doz aşı yapmayı ve sonrasında da hatırlatıcı dozlar ile sürdürülmeyi gerekli kılabilmektedir.

Aşıların hazırlanış şekli dışında aşılar ile hastalığa karşı ne oranda korunma sağlanabileceğini belirlemede bir diğer önemli faktör de bireyin kendisidir. Kişinin yaşı (özellikle ileri yaşlarda bağışık sistemin yanıt gücü zayıflamakta), altta bağışık sistemi baskılayan herhangi bir hastalığın bulunması (kronik kalp, akciğer, böbrek, karaciğer hastalığı, diyabet, organ nakli yapılmış olması, kanser vb.) yine bağışık sistemi baskılayacak tedavilerin kullanılması (kortikosteroid, kanser ilaçları, diğer immünsüpresif ilaçlar), obezite gibi durumlar da genel anlamda aşının etkinliğini dolayısı ile koruyuculuğunu azaltan faktörler arasındadır.

Aşının etkisinin ortaya çıkabilmesi için belirli bir zamana gereksinim olduğu akıldan çıkartılmamalıdır. Covid-19 aşıları arasında etkinlik ya da koruyuculuk düzeyleri açısından çeşitli farklılıkların olduğu Faz-3 çalışma sonuçları ile ortaya konulmaktadır.

Şu ana kadar elde edilen sonuçlara bakıldığında henüz ülkemizde mevcut olmayan aşılardan olan mRNA aşıları ile (Moderna ve Pfizer-BionTech) 18 yaş ve üzerinde hemen her yaş grubunda (hamileler hariç) iki doz aşıdan sonra yüzde 95'lere varan düzeylerde bir koruyuculuğun gelişebildiği görülmektedir.

Ülkemizde olmayan bir diğer aşı olan Oxford-AstraZeneca aşısı vektör aşı olarak adlandırılan türde olup, farklı doz, farklı süre uygulamaları ile farklı etkinlik düzeyleri bildirilmekte olup en iyi şartlarda yüzde 90'lara ulaşabildiği belirtilmektedir.

Şu an ülkemizde uygulanmaya başlanan aşı inaktif Covid-19 aşısı olup farklı ülkelerde farklı sonuçlar bildirilmiştir. Örneğin ülkemizdeki çalışma sonuçları bu aşının koruyuculuğunun yüzde 90,25'ler düzeyinde olduğunu gösterirken Brezilya'daki sonuçlar bunun yüzde 50,25'ler düzeyinde olduğu yönündedir.

İnaktif aşılar ile ilgili bilinen en iyi örnek mevsimsel grip aşılarıdır. En iyi koşullarda (genç erişkin ve kronik hastalığı olmayanlar) yüzde 70 koruyuculuk görülürken yaş ilerledikçe ve altta bağışık sistemi baskılayan hastalığı olanlarda koruyuculuk %45-50'lere kadar düşebilmektedir.

Ancak bu noktada önemli bir durum mevsimsel grip aşılarının gribe karşı tam anlamıyla koruma sağlayamasa da hastalığın daha hafif geçirilmesine olanak sağlaması ve hatta hastanede yatış gereksinimini belirgin azaltmasıdır ki inaktif Covid-19 aşısının da böyle bir etki oluşturabileceği söylenebilir. Tüm aşılara ilişkin daha net bilgiler ancak zaman içerisinde daha belirgin hale gelebilecektir.