İkide bir tomografi çekilmez

Dr.Murat Kınıkoğlu-Akşam

Geçen hafta 40 küsür yaşlarında bir hasta elinde dosyalarla ziyaretime geldi. Babası 42 yaşında akciğer kanserinden vefat etmiş, kendisi de aynı hastalığa yakalanacak diye korkuyor. Filmleri bana uzatırken “Düzenli aralıklarla akciğer tomografisi çektiriyorum. Şimdiye kadar bir sorun çıkmadı” dedi.

Masanın üstündeki tomografi dosyalarını görünce “Şu an bir sorun olmayabilir ama bu sıklıkla tomografi çektirirsen yakında kötü bir haber alabilirsin” diye cevap verdim.

Bildiğiniz gibi herhangi bir nedenle röntgen çektiren veya tomografi, mamografi, anjiyografi gibi tetkikler yaptıran kişilerin vücudu zararlı ışınlara maruz kalır. CT tomografilerde, basit röntgen tetkiklerinden 50-200 kez daha fazla şua alınır. İki kez CT scan çektirdiğinizde Japonya’da atılan atom bombasına 2.5 km uzakta bir kişinin aldığı kadar radyasyon alırsınız.

“Bir makineye girsem içimde ne var, ne yok belli olsa!...”

Açıkça söylemese de her hasta böyle mucize bir tetkik yaptırma ümidini taşır. Keşke teknoloji bu kadar ileri olsaydı, keşke bir kan alarak veya bir makineye sokarak tüm hastalıkları bulabilseydik. Belki 100 yıl sonra parmağımızı bir deliğe sokarak veya gözümüzü bir merceğe dayayarak sağlık sorunlarımızı öğrenebileceğiz ama şu an için böyle mucize bir cihaz yok. (Tıbbi teknolojideki onca ilerlemeye rağmen, hastasının sorunlarını dikkatle dinleyen bir doktordan daha mükemmel bir teşhis aleti bulunamadı.)

Önce ticaret, sonra sağlık...

Kurnaz tüccarların mallarını bire bin katarak övmesi gibi medikal sektör de teşhis metodlarını bire bin katarak anlatmayı adet haline getirdi. Yeni metotlar piyasaya sürülürken avantajları anlatılıyor ama risklerinden hiç bahsedilmiyor. Amerika’da her yıl 20 milyon yetişkine ve 1 milyon çocuğa lüzumsuz yere tomografi yapılıyormuş. Önümüzdeki 20-30 yıl içinde ortaya çıkacak olan kanserlerin yüzde 2’sinin nedeninin çekilen tomografiler olacağı söyleniyor. Bizim ülkemizde kaç kişiye lüzumsuz tomografi çekiliyor bilmiyorum ama cihaz sayısına bakarak ABD ile yarışabileceğimizi söyleyebiliriz.

Geçenlerde Journal of Medical Screening dergisinde Dr. Nicholas Wald imzalı bir makale yayınlandı. Dr. Wald basit endikasyonlarla tomografi çektiren hastaları iki konuda uyarıyor:

1.Tomografide verilen yüksek dozlu şua kanser riskinizi artırır.

2. Hastalık süphesi ve beklentisi anksiyete ve depresyon riskinizi artırır.

Tomografi önerilen hastaya “Başınızdaki ağrı beyindeki tümöre ait olabilir, tomografi çekmeden kesin bir şey söyleyemeyiz,” veya “Kalp damarlarınızda ciddi bir tıkanıklık olabilir tomografiye sokmadan anlayamayız,” diyerek belirli bir hastalık şüphesinden bahsedilir. Bu insanlar daha sonra ne kadar rahatlatılmaya çalışılırsa çalışılsın “kötü hastalık ihtimali” şuur altlarına takılıp kalır. Tomografiye veya MR’a girerken karısıyla ve çocuklarıyla vedalaşan pek çok hasta biliyorum. Bazıları sonuçları normal çıksa bile iki-üç günlük kötü beklentinin etkisini üzerlerinden atamıyorlar.

Dikkat!..Yaş küçüldükçe röntgen ışınlarının vücuda verdiği zarar artar. Bu yüzden çocuklarınızdan tomografi istendiğinde iki kez daha dikkatli olun, doktorunuza bu tetkikin gerçekten gerekli olup olmadığını, teşhise daha zararsız bir yolla ulaşıp ulaşamayacaklarını sorun. Hamile kadınlar radyasyona bağlı kanserlere karşı çok daha hassastırlar. Bu yüzden röntgenden ve tomografiden özellikle uzak durmalıdırlar.

Sonuç olarak; hiçbir şikayeti olmayan bir kişinin “sadece tarama amaçlı” tomografi yaptırması doğru değildir. Eğer doktorunuz belirli bir hastalığın kesin teşhisi için tomografi istiyorsa tabii ki yapılmalıdır, ancak yukarıda anlattığım hastada olduğu gibi benim ailemde risk var diyerek kontrol-tarama amaçlı röntgen ve tomografi filmleri çektirmek veya basit bir şikayetle, örneğin, başım ağrıyor diye beyin tomografisi çektirmek “kansere davetiye çıkarmaktır.”