Sağlıkta lisansı tamamlama kararının ardından öneriler

Prof.Dr. Tonay İNCEBOZ

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı,  İnciraltı İzmir

Dokuz Eylül Üniversitesi SHMYO Müdür Yardımcısı olarak çalıştığım dönem içerisinde tespit ettiğim gereksinimler, yeni yapılan yasal düzenlemeler ışığında durum tespitleri ve yapılmasının gerekli olduğunu düşündüğüm önerileri sizlerin takdirine saygıyla sunuyorum.  

19/11/2014 Tarih ve 6569 Sayılı Kanun'un Geçici Madde 69'u uyarınca, aşağıda yer alan ön lisans programlarından 19.11.2014 tarihine kadar mezun olan adaylar için lisans tamamlama programları açılacaktır. 2015-2016 eğitim öğretim yılı için açılacak lisans tamamlama programlarınabaşvurular yapılacağı bildirilmiştir.

Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu (SHMYO) ile ilgili durum tespiti yapmak gerekirse; eğitiminde sürekli farklı uygulamalar olması nedeniyle, eğitimde standardizasyonda problemlere yol açması kaçınılmazdır. Bu problemlerin bir an önce düzeltilebilmesi için eğitim kurumlarının ve eğitim içeriklerinin standart hale getirilmesi gerekmektedir. Günümüzde bilimin, teknolojinin, sanatın baş döndürücü bir şekilde ilerlemesine ayak uydurabilmesi için, Türkiye’nin ihtiyacı olan her türlü insan gücünü yeterli sayıda ve nitelikli olarak yetiştirmesi gerekmektedir. Bunun için mesleki ve teknik yükseköğretim ile orta öğretimde yeni bir yapılanmaya gidilerek, mesleki ve teknik eğitime önem, öncelik ve ağırlık verilmesi gerekmektedir. Türkiye’deSağlık Meslek Liseleri 425 adet, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 87 adet, Sağlık Bilimleri Yüksekokulu (Lisans) 12 adet, Sağlık Yüksek Okulu (Lisans) 62 adet, Sağlık Bilimleri Fakültesi 31 adet, Sağlık Bilimleri Meslek Yüksek Okulu (Önlisans) 1 adet olduğu bildirilmektedir. Aynı alanda, aynı amaç için bu kadar farklı okul modeli olması, mezunlar arasındaki farklılıklara yol açacağı açıktır.

Sağlık Meslek Liseleri ile ilgili yapılan son düzenlemelerle mezun olanlar, hasta bakımı ile ilgili olacaklardır. Hasta tedavisi ile ilgili herhangi bir görevleri olmayacaktır.   

SHMYO ön lisans ve lisans programları çok farklı sağlık alanında programları olan kurumlardır. Bu nedenle eğitimin niteliği açısından değerlendirildiğinde; üniversitelerin alt yapısının durumu, fiziki koşullar önem arz etmektedir. Tıbbi Laboratuvar, odyometri gibi çok farklı alanlarda öğrenci yetiştiren okullar, laboratuvar ve uygulama alanlarında yetersizlikler yaşanmaktadır. Uygulamaların büyük bir kısmının gerçek uygulama alanı olan hastanelerde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Hastane ortamında uygulama yapması gereken programların, bu alanda program açmalarının doğru olmayacağına inanıyorum. Ayrıca; açılan programların özelliğine göre farklı donanımlara sahip öğretim elemanları temin edilmesinde güçlükler yaşanmaktadır. Bunun giderilebilmesi için programlarla ilgili olarak ilgili alanda eğitime destek verecek alanlarda tıp fakülteleri ve ilgili alanda hastane uygulama alanları olması gerekmektedir.

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları, sağlık alanında eğitimli teknik elemanlar yetiştiren önemli eğitim kurumlarıdır. SHMYO lisans düzeyine çıkarılması ile daha çok tercih edilebileceği için öğrenci kalitesi artmış olacaktır. Lisans tamamlama sadece iki yılın dört yıla tamamlanması için geçirilecek bir süre olarak bakılmaması gerekir. Bu sürenin verimli olarak geçirilmesi, bilgi, deneyim, uygulama şeklinde geçirilmesi gerekir. O nedenle lisans tamamlamanın tamamen uzaktan eğitim ile geçirilmesi, bilgi düzeyinde gelişmelere yol açsa da bu durumun uygulama alanında gerçekleşmemesi birçok eksikliklere yol açacaktır. Eğitimin sadece bilgi seviyelerine yükseltilmesi değil, aynı zamanda birebir öğretim elemanları ile görüşmelerin kültürel açıdan gelişimlerinin sağlanmış olacaktır. SHMYO lisans seviyesine çıkarılmasının bir olumlu yanı da, 2 yıl meslek hayatında kendini daha iyi eğitim görmüş, 18 yaşını aşmış sorumluluk sahibi, olgun bireylerin göreve başlıyor olmalarıdır.  

Lisans Programlarının Kalitesinin Arttırılması İçin Öneriler;

1.      Eğitimler öğrenci odaklı olmalıdır.

2.      Sağlık alanında teknik eleman yetiştiren okulların isimlerinin farklılığını ortadan kaldırarak tek isim altında toplanmalıdır

3.      SHMYO açılan programlarının isimlerinin standart hale getirilmelidir. Şu anda belirlenen 61 programda lisans tamamlama fırsatı vardır. Bu programların sayılarını ortak paydalarda toplanarak Tablo 1 de olduğu gibi 21 programa indirilebilir. Örneğin; Acil Yardım, Acil Yardım Teknikerliği, Acil Yardım Teknikleri, Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği, Ambulans ve Acil Bakım, Paramedik gibi isimlerin sadece bir şekilde ve bütün okullarda aynı isim altında olmalıdır. Bu isim konusunda da ilgili programların dernek yöneticileri ve mezunların önerileri doğrultusunda yapılmalıdır. Yükseköğretim Kurulu belirlenen programlar dışında benzer programların farklı isimler altında izin verilmemelidir.

4.      Lisans programlarından Bologna süreçlerine uygun, çok iyi düzeyde dil bilen, uluslararası düzeyde hizmet verebilecek bireyler yetiştirecek eğitim programları yapılmalıdır.   

5.      Ön Lisans eğitiminin (2 yıllık), Lisansa tamamlanması (4 yıllık) konusunda son düzenleme uygundur. Ancak bu durumun bazı sakıncaları olabileceği düşünülmektedir. Lisans tamamlama ön lisans gibi sınavsız olmamalı, bir düzey belirleme sınavı yapılarak standart şartları sağlayan kişilere olanak tanınmalıdır.

6.      SHMYO programlarının müfredatlarının; değişen ihtiyaçlara cevap verebilmesi ve çağdaş gelişmeler ile paralel yürütülebilmesi için ayrıca ilgili lisans öğretim programları ile koordineli olarak yeniden ele alınması ve güncellenmesi gerekmektedir.

7.      Lisans tamamlama mezunlara yönelik uygulamadan önce, bütün sağlık alanındaki meslek okullarının lisans düzeyinde eğitim verecek duruma getirildikten sonra hayata geçirilmesi daha sağlıklı olacaktır. Bu durumda lisans tamamlayacak kişilerinde daha çok seçeneği olacaktır.

8.      Sağlık alanında lisans eğitimi verecek okulların idari yapılanmalarının düzenlenerek isimlendirilerek standart hale getirilerek, ona göre organizasyon şemalarının yeniden yapılandırılmalıdır.

9.      Bu lisans tamamlamanın tamamı uzaktan eğitim ile gerçekleştirilmesi durumunda bazı sakıncalar ortaya çıkabilir. O nedenle bir kısmının uygulamaların eğitim kurumlarında eğitmenler tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

10.    Lisans tamamlama sırasında eğitmenlerin eğitim düzeyi lisans düzeyinden daha yüksek olan, yüksek lisans ve doktora yapmış öğretim elemanları tarafından verilmiş olması uygun olacaktır.

11.    SHMYO’nın hedefi kaliteli üretimi gerçekleştirebilecek, bilimsel ve teknolojik gelişmeye uyum sağlayabilecek, iş hayatına yüksek nitelikli ve performanslı insan gücü yetiştirmektir. SHMYO’nın amacı; bilgili, eğitimli, yeteneklerini geliştirerek, sağlık alanında büyük bir iş yükünü karşılamaktadırlar. Sağlık hizmetlerinin multidisipliner yapısı içerisinde oldukça önemli bir insan kaynağı yetiştiren bu okulların kalitesini artırmak amacıyla eğitim ve öğretimde karşılaştıkları sorunlar ve bunların çözülmesi giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Meslek yüksekokullarında görev yapan öğretim elemanlarınca önerilen bilimsel araştırma projelerinin mali yönden desteklenmeli ve teşvik edilmelidir. Öğretim elemanlarının yürütmekte oldukları derslerde daha etkili ve verimli olabilmeleri ve deneyimlerini arttırabilmeleri için yurtiçi ve yurtdışı görevlendirmeleri desteklenmelidir.

12.  Sağlık alanında bütün programlara lisans tamamlama fırsatı verildiği halde Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programı’na verilmemesi tam olarak insan haklarına aykırıdır. Bu durumun hiçbir şekilde özrü kabul edilemez. Ayrıca; bu konuda zaten bu programın kendi alanlarında çalışmalarında birçok haksızlıklar söz konusudur. Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programı mezunları iş olanağı sağlanamazken, onların yerine kurs almış veya almamış geçici elemanlar sağlık kuruluşlarında çalıştırılmaktadır. Bu durumun derhal düzeltilerek, TDS programı mezunlarının atamalarının yapılarak mağduriyetlerin giderilmelidir.  

13.  Sağlıkta Kalite Geliştirme ve Akreditasyon lisan programının açılması uygun olacaktır. Günümüzde bütün hastanelerde ve sağlık kuruluşlarında kalite birimi olmasına rağmen lisans programının olmaması büyük eksikliktir. Bu konuda lisans eğitimi almış kişilerin hizmet vermesi için böyle bir programın açılması uygun olacaktır.

14.  Sağlık alanında ara eleman yetiştiren okulların lisans düzeyine getirilmesi ile akademik alanda bir düzenleme olup olmayacağı konusunda çizgilerin belirlenmesi uygun olacaktır. Çünkü yüksek lisans ve doktora hakkı doğacaktır. Bu alanda örnek vermek gerekirse tıp fakültesini bitiren, yaklaşık bir yıl mecburu hizmetini yapan, Tıpta Uzmanlık Sınavı’nı kazanan 4-5 yıl uzmanlık öğrencisi olarak çalıştıktan sonra yeniden ortalama bir yıl mecburi hizmete gitmek zorunda kalan kişilerle mesleki çatışma yaşanmaması için görev tanımlamalarının yapılarak gerekli önlemlerin alınmalıdır.

15.  Lisans tamamlayan kişilerin emeklerine saygı gereği, özlük haklarına ve maaşlarına fark konulmalıdır. Bu şekilde ön lisanslı ve lisanslı olmalarına göre rekabet ortamı oluşturularak kaliteye yansıması sağlanmalıdır.

16.  Öğrencilerinin özellikle hastane uygulama eğitimleri, stajları sırasında sigorta kapsamında çalışmaları sağlanmalıdır.

17.  Öğrencilerin sosyal sorumluluk projelerinde yer almaları, spor aktivitelerine devam etmeleri konusunda hassas davranılmalıdır.

18.  Engelli öğrencilerin bu alanda eğitim görebilmeleri için engelsiz okullar açılması, eğitimin bir kısmının uzaktan eğitim şeklinde düzenlenmesi, eğitim almaları için mali yönden teşvik edilmesi pozitif ayrımcılık yapılmalıdır.      

Tablo 1:Lisans Programlarına Ortak İsim Belirlenmesi ve Program Açma Ön şart Önerileri   

Sonuç olarak; SHMYO, dört yıla tamamlanması çok olumlu bir gelişmedir. Bütün SHMYO eğitiminin dört yıla çıkarılarak standart hale getirilmesi uygun olacaktır. Bu okullardan mezun olan bütün arkadaşlarımızın görev tanımları yapılarak, adaletli olarak hak etikleri kadrolara atanması sağlanmalıdır.  Dünyada ve Türkiye’de bilimin, teknolojinin, eğitimin hızla geliştiği bir ortamda, köhnemiş eğitim programları ve eğitim araçları ile ilerlemenin sürdürülebilmesi mümkün değildir. Sağlıkta ihtiyaç duyulacak mesleklere önem verilmesi, koruyucu ve önleyici sağlık hizmetleri, ihtiyaç duyulan yeni öğretim birimlerinin açılması, bilgi toplumu, insani gelişmişlik, sağlık turizmini geliştirme, eğitim ve araştırma kalitesini arttırmak için, yenilikçi girişimlerde bulunacak bireyler yetiştirerek, dünya ölçeğinde rekabet edilebilir sistemlerin oluşturulması sağlanmalıdır. Bilgili, deneyimli, yenilikçi eğitim kadroları sayesinde iyi bir eğitim sistemi gerçekleştirilebilir. Bu planın tüm safhalarının gerçekleştirilebilmesi, Türkiye’nin sağlık eğitimi konumunun aşamalı olarak üst basamaklara çıkarılabilmesi için, her alandaki eğitimle birlikte, SHMYO düzeyinde de yetişmiş, nitelikli sağlık teknikerleri yetişmesi için elbirliği ile çaba gösterilmelidir. SHMYO eğitim sistemi ile ilgili tespitlerim ve önerilerim yararlı olacağına inanıyorum.