Cezaevleri ve Sağlık

CEZAEVLERİ VE SAĞLIK

Türkiye cezaevlerinde, Ceza ve  Tevkifevleri  Genel Müdürlüğü’nün 31 Ocak 2012 verilerine göre  75.909 hükümlü, 55.408 tutuklu olmak üzere toplam 131.317 kişi bulunuyor.  Yine aynı veriler ışığında bu sayının 2005’ten beri 2 katın üzerinde artmış olması çarpıcı bir gerçek olarak önümüzde durmaktadır. Türkiye’de toplam 114 bin kapasiteli 384 cezaevi olduğu ve tutuklu ve hükümlü sayısının son yıllardaki artışı göz önüne alındığında mevcut altyapı yetersizliği, beslenme, barınma ve cezaevlerinde sağlık hizmetlerine ulaşım konusunda yaşanan zorluklar giderek artmaktadır.

Birliğimize ceza ve tutukevlerindeki tutuklu ve hükümlülerden cezaevlerindeki yaşam koşulları, sağlık hizmetlerine erişim ve hastaneye sevklerde yaşanan sıkıntılar, hastanelerde ayaktan ve yataklı tedavi hizmetleri ile ilgili sorunlar, ağır/ölümcül ve terminal dönem hastaların sorunları ile ilgili duyarlılık ve ivedi çözüm talep eden çok sayıda mektup ve dilekçe gelmektedir. Öyle ki gelen başvurular son iki yılda 2 kat artmıştır. Başvurularda dile getirilen başlıklar aşağıdaki haliyle özetlenebilir:

Yaşam koşullarına yönelik; yoğun idari baskılar, tecrit cezaları, ortak alana çıkma hakkının engellenmesi, tecritin yol açtığı fiziksel ve psikolojik problemler, havalandırma,  görüş ve telefon sürelerinin kısalığı, dışarıdan gelen gazete dergi ve yayınlara ulaşımın engellenmesi,  yemeklerin sağlıksız ve kötü oluşu, fiziki koşulların yetersizliği.

Cezaevlerinde ayaktan bakım hizmetlerinde; sürekli görev yapan bir hekimin olmayışı, genel sağlık hizmetleri ve diş sağlığı hizmetlerine erişimde zorluklar, hastaneye sevklerde yaşanan gecikmeler, sevkler sırasında uygunsuz cezaevi araçlarında uzun süre bekletilme, muayene ve tedavi sırasında kelepçelerin çıkarılmaması, muayene ortamında güvenlik güçlerinin bulunması, mahremiyetin göz ardı edilmesi ve sağlık personelinin tutumlarına yönelik yakınmalar.

Hastanelerde yatarak tedavide; mahkum koğuşu eksikliği ve varolan koğuşların uygunsuzluğu gerekçesi ile tedavi olamama.

Tedavilerinin cezaevi koşullarında sürdürülemeyeceği ve hastalıkları son aşamaya gelen tutuklu ve hükümlülerin infazlarının ertelenmesine dair zorluklar ve yardım talebi bu mektuplarda en sık karşılaştığımız başlıklardır.

Daha önce yardım talebi ile birliğimize başvurmuş hastalardan Ali Çekin, Hasan Kert, Beşir Özer, Kuddusi Okkır, İsmet Ablak ve Güler Zere durumlarına gerekli hassasiyetin gösterilmediği, tıbbi tedaviye erişim haklarının engellendiği, sadece Cumhurbaşkanı’na tanınan ve sürekli hastalıklar için de icrası mümkün olan af yetkisi etkin olarak kullanılmadığı  için cezaevinde yahut çıktıktan hemen sonra yaşamlarını yitirmişlerdir.

Bu sorunların gündeme getirildiği 13 Ekim 2011 tarihli Adalet Bakanlığı görüşmemizden  sonra Bakanlığa ilettiğimiz, durumları ciddiyet ve aciliyet gerektiren hasta hükümlü ve tutuklular listesinde adları yer alan  Latif Bodur 7 Kasım’da akciğer kanseri, Mehmet Aras 19 Aralık’ta yemek borusu kanseri nedeniyle cezaevinde yaşamlarını yitirmişlerdir.

Yıllar içinde cezaevlerinde tutuklu ve hükümlü sayısının artmasına paralel olarak, duyarlılık ve yardım talep eden mektup sayılarındaki artış dikkate alındığında bu konuda geçmiş yıllarda kamuoyuyla ve Adalet Bakanlığı ile paylaşılan rapor, yazışma ve görüşmelerde  dile getirilen  problemler çözümsüz kalmış  ve giderek çoğalmıştır. Önceliği insan sağlığına ve insan onuruna hürmet etmek olan ve sözü geçen sorunların  çözümü konusunda toplumsal bir sorumluluğu bulunduğuna inanan  bir meslek örgütü olarak  bu süreçte çaresizlik  duygumuz giderek artmaktadır.

Cezaevlerinde Sağlık Hizmetlerinin İyileştirilmesi, Talep Ve Öneriler

1- Ceza ve tutukevlerinde barınan tutuklu ve hükümlülerin evrensel hukuk çerçevesinde ve en temel insan hakları esas alınarak yaşam koşullarının düzenlenmesi ve şiddet, kötü muamele, işkence vb. kötü uygulamaların önüne geçilmelidir.

2- Cezaevi sağlık hizmetleri özellikli, süreklilik isteyen ve bağımsız çalışma koşullarının sağlanmasını gerektiren bir hizmet türüdür. Sağlık Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı arasında 2009 yılında  imzalanan ve cezaevlerinde sağlık hizmetlerini düzenleyen protokol 5000’den az tutuklu ve hükümlü barındıran ceza infaz kurumlarında hizmetin sürekliliği açısından kaygı uyandırmaktadır. Aile hekimlerince kısıtlı günlerde verilen ve süreklilik arz etmeyen bir sağlık hizmeti bu konuda aldığımız şikayetlerin artmasını göz önüne aldığımızda olması gerekenin çok gerisindedir ve ivedi bir yöntem değişikliği gerektirmektedir.

3- Yürürlüğe girdiği tarihten itibaren cezaevlerinde sağlık hakkı ihlallerine, meslek ilkelerini savunan hekimlerin haksız biçimde yargılanmalarına neden olan, gizlilik ve mahremiyet ilkelerini gözetmemesinin yanı sıra hekimlik mesleğinin yürütülmesine ilişkin ulusal ve uluslararası düzenlemelere aykırı olan Adalet Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı’nın imzaları bulunan “Üçlü Protokol” üzerinde 22 Ağustos 2011 tarihinde kısmi düzenlemeler yapılmıştı. Ne var ki bu düzenleme sonrası da halen sıkıntıların yaşanmakta olduğu bilinmektedir. Yapılması gereken açıktır:

Hasta/hekim ilişkisinin gizlilik ortamında yürütülmesinin sağlanması devletin görevidir. Kaçma şüphesi ve benzeri nedenler ile alınması zorunlu önlemlerin bu temel ilke zedelenmeksizin alınması gerekir. Tutuklu ve hükümlülerin muayeneleri ulusal ve uluslararası mevzuatta öngörülen insan onuruna uygun biçimde yapılmalıdır.

4- Kronik, ağır, terminal dönem hastaların erken tanı alması tedavi süreçlerinin uzamaması, tedavi edilmemenin bir ceza aracı olarak kullanılmaması, düzenli olarak izlenmeleri ve yakınlarıyla görüşmeleri  konusunda insani bir yaklaşımın esas alınması önemlidir.

Gerek evrensel hukuk ilkeleri, gerek en temel insani duyarlılıklar, gerekse kamu vicdanı öncelikle bu yasa maddesinde değişikliğe gidilerek ölümcül hastalığa yakalananlar konusunda daha açık ve daha az yoruma yer bırakacak bir yasal düzenlemenin yapılmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Cumhurbaşkanlığı tarafından özel af niteliğinde cezanın kaldırılması ile ilgili prosedürde değişiklik yapılmalı,  bu süreçte gecikmelere neden olan ve objektif olmayan kararlarda imzası bulunan adli tıp kurumu devreden çıkarılmalı, tam teşekküllü devlet hastanelerinin ve üniversite hastanelerinin vereceği raporlar yeterli görülmelidir.

İnfazın ertelenmesini gerektirecek durumlara getirilecek standartlarda  tıbbi olarak tanısı kesin konmuş, cezaevlerinde kişisel bakımlarını yerine getiremeyecek derecede fonksiyon kaybı olanlarla, ölümcül kanser v.b. olgularda  titizlikle ve ivedilikle karar verilmelidir. Tedavi ve kalan yaşam süreçlerinin hastanelerin mahkûm koğuşlarında geçirilmesi ve yakınlarıyla son dönem temaslarını sınırlandırılmasının hastaların psikosomatik durumlarının bozulmasına ve kötü beslenmelerine neden olacağı ve vücut dirençlerini zayıflatacağı için “yaşamsal tehlike” arz edeceği unutulmamalıdır.

5- F tipi ceza infaz modelinin kişilerin psikolojik ve bedensel sağlığını zedeleyerek ağır sorunlara yol açan gayrı insani tecrit uygulamaları terk edilmeli, cezaevi idarelerinin mevcut yasal düzenlemeleri de görmezden gelerek bu sorunu ağırlaştırması engellenmelidir, uygulanacak infaz modelleri bilimsel açıdan insan sağlığına kastetmeyen çerçevede olmalıdır.

6-  Cezaevlerinin denetlenmesi, izlenmesi, yaşanan sorunların çözümü için  kurulan bağımsız “izleme kuruları” etkin izleme ve denetleme açısından yetkilendirilmelidir.

Cezaevlerinde yaşanan tüm sorunlara ilaveten son günlerde Diyarbakır başta olmak üzere birçok cezaevinde açlık grevleri başladığı ve bu grevlerin yaygınlaşma olasılığı taşıdığı yönünde haberler gelmektedir. Geri dönüşü imkansız sağlık problemlerine ve ölümlere yol açabilen bu süreç gerekli titizlikle ele alınmalı, yaşama hakkı devlet güvencesinde olan tutuklu ve hükümlülerin tecrit, izolasyon, havalandırma kısıtlamalarından kaynaklı sorunlar ve sağlık hizmetlerine erişimlerine kadar yaşanabilecek olumsuzluklara karşı tüm düzenleme ve iyileştirmeler hızla hayata geçirilmelidir.

Bir ülkede cezaevlerinin durumunun o ülkedeki demokrasinin ve insan haklarına saygının göstergesi olduğu malumundan yola çıkarak, içeride/dışarıda tüm bireylerin insan onuruna yakışır bir muameleyi hak ettiği sağlıklı bir toplum ve gelecek dileklerimizle…