Medimagazin logo

İlaç-dışı ürünler ile polifarmaside güncel durum

Uzun yıllardır toplumun özellikle yaşlı popülasyonunda yaygın olarak uygulanan polifarmasi ilaç-dışı ürünlerle de katlanarak sürmektedir.
İlaç-dışı ürünler ile polifarmaside güncel durum
Abone Ol:
Medimagazin google abone ol

Yasemin Yazan, Prof.Dr.

Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi

Eczacılık Teknolojisi Bölümü

Eskişehir

 

Uzun yıllardır toplumun özellikle yaşlı popülasyonunda yaygın olarak uygulanan polifarmasi ilaç-dışı ürünlerle de katlanarak sürmektedir. Örneğin, kardiyoloğun kalp için reçete ettiği ilaca ek olarak hipertansiyon, osteoporöz ve reflü için birer ilaç eklenip, bir de ilaç dışı balık yağı, çinko/magnezyum desteği ve günlük aspirin alındığında polifarmasi ortaya çıkmaktadır. Günümüzde 10-15 ilaç alan yaşlı bireyler artık yadırganmaz hale gelmiştir.

Geriatrist ve ilaç araştırmacıları polifarmasinin olası zararları ile ilgili uyarı yapmasına karşın polifarmasi olarak tanımlanan 5 veya daha fazla ilaç alımı giderek artmaktadır. Harvard Üniversitesi tarafından ABD çapında yapılan araştırmada 1999-2012 yılları arasında polifarmasi artışı % 70 olarak bulunmuştur (Span P, 2016). Doğal olarak kabul edilen ve sağlıklı gıda dükkânlarında bile satılan beslenme desteği ve vitamin ürünlerinin bazıları ile ilaçların birlikte alınması da tehlikeli yan etkilere yol açabilmektedir.

Hasta için sorun yaratabilecek bazı ilaç kombinasyonlarında, her ikisi de kan sulandırıcı olan aspirin ve klopidrogrel’in uzun süreli kullanımı kanamaya neden olabilecekken, reçetesiz satılan aspirin ve naproksen’in birlikte kullanımı kanama, ülserasyon ve mide perforasyonuna yol açabilir.

Kolesterol ilacı olan simvastatin ile antihipertansif amlopidin’in birlikte alınması durumunda, kolesterol düşürücü etkinliğinin yanısıra kas ağrısı ve zayıflığına neden olabilen simvastatinin bu etkisi amlopidin tarafından arttırılabilir. Bu riski önlemek için başka bir antihipertansif ilacın seçilmesi uygun olacaktır. Sarımsak ve omega-3 desteğinin de reçeteli ilaçlarla birlikte alınmasının sorun yaratabileceği unutulmamalıdır.

Çoklu medikasyonun etkileşim ve güvenliğine hekimler tarafından önem verilmediği dikkat çekmektedir. Bunun yanısıra yetişkinlerin % 45’inden fazlası bitki ve destek maddelerini içeren tamamlayıcı tedavi ürünü kullandıklarını hekime söylememektedir. Hekimler bu durumun bilincinde olarak hastanın öyküsünü alırken sorgulama yapmalı ve oluşabilecek riskler hakkında hastayı bilgilendirmeli ve inandırmalıdır. Günlük olarak alınan aspirin, proton pompa inhibitörü olan omeprazol veya balık yağı’nın diğer ilaçlarla etkileşebileceğini hastalar bilmeyebilir veya ne aldıklarının farkında olmayabilir.

İnsan vücudu için gerekli başlıca yağ asitleri omega-3 and omega-6’dır. Omega-3 balık yağı ve bazı bitki ve kuru yemiş yağlarında varken, omega-6 soya fasülyesi, hurma ve ayçiçek yağlarında bulunur. İçeriğinde 2 adet omega-3 (dokosahekzaenoik asit- DHA, eikosapentaenoik asit- EPA) bulunan balık yağının koroner hastalık riskini düşürmesi, kolesterolü düzenlemesi, kanser oluşumunu engellemesi, depresyon ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu onarması gibi yararları olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla sağlığa potansiyel yararı nedeniyle popüler beslenme desteği haline gelmiştir. Oysa, omega-3 desteğinin başlıca kardiyovasküler olaylar ile ilişkisinin incelendiği 68680 bireyi içeren 20 çalışmanın sistematik derlemesi ve meta-analizi sonucunda omega-3 desteği ile farklı nedenlere bağlı ölümlerde azalma, kardiyak ölüm, ani ölüm, myokard enfarktüs veya felç arasında ilişki olmadığı rölatif ve mutlak ölçülerle saptanmıştır (Rizos EC ve ark, 2012).

Epidemiyologların yaptığı araştırmaya göre, yaşlı popülasyonun 1/5’i omega-3 balık yağı desteği almaktadır. Oysa kalbe yararı olduğuna ilişkin etkinlik kanıtı ve yasallığı olmayan balık yağı kapsülünü aspirin, antikoagülan varfarin veya heparin, antiplatelet klopidogrel ve ibuprofen veya naproksen gibi non-stereoidal antienflamatuvar ilaçlarla birlikte kullanan hastalarda kanama riskini arttırabileceği düşünülmelidir. Kan şekeri ve kan basıncı regülasyonu için ilaç kullananların balık yağı kullanımı dikkatlice izlenmelidir. Bunun yanısıra balık yağı immün sistem, sinir sistemi, kalp ritmi düzenleyici, artrit, astım, gut, antialerjik, antiandrojen, antikanser, antidepresan, göz/mide/deri/hormonal ilaçları ile de etkileşebilir (Wong CY, 2010; Akter K ve ark, 2012; Dekker LH, 2012). Ayrıca Ginkgo biloba ve sarımsakla birlikte alınan balık yağının kanama riskini arttırdığına ait bazı raporlar vardır. Balık yağının beslenme desteği ve bitkilerle birlikte etkisi dikkatli olarak izlenmesi gereken durumlardır, örneğin kolesterol düşürücü, konjüge linoleik asit, gecesefası, yağda çözünen vitaminler, folat, gama-linolenik asit, glikozamin, likopen, orta-zincirli trigliseritler, fosfotidilserin, fitosterol, selenyum ve yukarıda sayılan etkilere sahip tüm bitki ve destek ürünleri.    

Günümüzde reçetesiz satılan ve kronik hastalıkların oluşumunu ve gelişimini önlemeye yönelik çok yaygın olarak kullanılan vitamin ve mineral desteği ile ilgili 400 000 gönüllüsü olan bir çalışmada kardiyovasküler hastalık, kanser veya farklı nedenli ölümlerde yarar sağlanmadığı sonucuna varılmıştır (Fortmann SP ve ark, 2013). 65 yaş üstü yaklaşık 6000 erkekte kognitif bozukluğu önlemeye yönelik 12 yıl boyunca günlük multivitamin alımının değerlendirildiği bir diğer çalışmada multivitamin alan ve plasebo gruplar arasında kognitif performans ve sözlü hafıza açısından hiçbir fark bulunmamıştır (Grodstein F ve ark, 2013). Dolayısıyla, çalışma, iyi beslenen yaşlı popülasyonda multivitamin desteğinin kognitif bozulmayı önlemediği sonucuna ulaşmıştır. Multivitamin desteği üzerine yapılan bir başka çalışmada da 28 bileşenli yüksek doz multivitamin daha önce myokard enfarktüsü geçiren 2000 kadar gönüllüye uygulanmış ve 4.6 yıl sonra tekrarlayan kardiyovasküler olaylar ile placebo arasında fark bulunamamıştır (Lamas GA ve ark, 2013). Multivitamin, B vitaminleri, E ve C vitamini ve omega-3 yağ asitleri ile ilgili yapılan çalışmalar gözden geçirildiğinde hafif kognitif bozukluğu olan veya hafif-orta demanslı bireylerde kognitif iyileşme olmadığı belirlenmiştir (Guallar E ve ark, 2013). Binlerce gönüllünün yer aldığı birçok klinik çalışmada β-karoten, E vitamini ve yüksek doz A vitamininin mortaliteyi yükseltebileceği (Bjelakovic G, 2013) ve folik asit (Miller ER 3rd ve ark, 2010), B vitaminleri ve multivitamin desteğinin açık yararı olmadığı gösterilmiştir.

Tüm bunlara karşın gelişmiş ve gelişmekte olan dünya toplumlarında multivitamin kullanımı yüksek oranda artmaktadır. Oysa yüksek miktarda toplanan kanıt rutin desteğin kronik hastalık veya ölümü engellemediği, kullanımlarının ispatlanmadığı ve dolayısıyla kaçınılması gerektiğine ait toplum sağlığı ve klinik önem sunmaktadır. β-karoten ve E vitamini desteğinin kullanımının azalması akciğer kanseri ve farklı nedenli ölümler ile ilgili ters etki raporlarının ardından gerçekleşmiştir. Antioksidan madde, folik asit ve B vitamini desteğinin kronik hastalık önlenmesinde etkisiz ve hatta zararlı olduğuna ait kanıt da araştırma açısından anlam içermektedir. D vitamini desteği ise özellikle eksikliği olan bireyler için açık bir araştırma alanıdır. Mevcut yaygın kullanım ise yararını üstün kılacak kanıta sahip değildir (Moyer VA, 2013).

Ülkemizde soğuk algınlığından korumak veya tedavi etmek için kullanılan ekinezya bitkisinin kendisi ve kökü üzerine yapılan büyük miktarda çalışma birbirine zıt etkinlik sonuçları vermiştir. Yarar sağladığına ait somut bilimsel kanıt sunulamamıştır. Özellikle otoimmün hastalığı olan bireylerde kullanılmaması önerilmiştir.

Polifarmasiyi azaltmanın en iyi yolu sağlıkta insana parça parça bakarak incelemek yerine biyolojik sisteme tümüyle bakmak ve değerlendirmektir. Ayrıca hasta veya yakınları destek ürünlerini de içeren aldıkları tüm ilaçları hekimlerine sorarak ilaç rejimi değişikliği veya devamı konusunda bilgilenmelidir. Bu arada eczacılar da bilgi kaynaklarını kullanarak medikasyonların koordinasyonunu sağlamalıdır. Sonuç olarak, tedavi için büyük emek ve para harcanılan ilaç alımına gösterilen özen ilaç alımının durdurulması için de gösterilmelidir.    

Ülkemizde bitki ve beslenme desteklerini kesin olarak kısıtlayıcı durum yoktur ve eczane dışında da satılabilmektedir. Oysa bu ürünlerin saflığı ve gücü hakkında kanıta dayalı bilimsel veriler olmadığı gibi etkileri de değişkendir. Bitkisel ve beslenme desteği ürünlerin eczane dışında, sağlık otoritesinin kontrolü olmadan satılması toplum sağlığı açısından tehlikelidir. 

Önerim kişinin aldığı tüm ilaç, ilaç dışı ürün veya beslenme desteğini içeren listenin oluşturulacağı bir sistemin geliştirilmesidir. Bu liste başvurulan doktor veya eczacının bilgilenmesi açısından önem taşımaktadır. Ortaya çıkabilecek ters, istenmeyen ve yan etkinin önlenmesi ve hastaya acil müdahale gerekmesi durumunda hazırlanacak bu liste insan sağlığı açısından önem içermektedir. Listenin önemi hekimin tüm medikasyonun sağlık açısından tehlike içermediğini ve tedavi için yeterli olduğunu görmesinde ve eczacının reçeteli/reçetesiz tedavi ile ilgili herhangi bir soru veya sorunu çözmesindedir.   

Kaynaklar

Akter, K., Gallo, D.A., Martin, S.A., Myronyuk, N., Roberts, R.T., Stercula, K., Raffa, R.B., A review of the possible role of the essential fatty acids and fish oils in the aetiology, prevention or pharmacotherapy of schizophrenia, J.Clin.Pharm.Ther., 37 (2), 132-139 (2012).

Bjelakovic, G., Nikolova, D., Gluud, C., Antioxidant supplements to prevent mortality, JAMA, 310, 1178-1179 (2013).

Dekker, L.H., Fijnvandraat, K., Brabin, B.J., van Hensbroek, M.B., Micronutrients and sickle cell disease, effects on growth, infection and vaso-occlusive crisis: a systematic review, Pediatr.Blood Cancer, 59 (2), 211-215 (2012).

Fortmann, S.P., Burda, B.U., Senger, C.A., Lin, J.S., Whitlock, E.P., Vitamin and mineral supplements in the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: an updated systematic evidence review for the U.S. Preventive Services Task Force, Ann.Intern.Med., 159, 824-834 (2013).

Grodstein, F., O'Brien, J., Kang, J.H., Dushkes, R., Cook, N.R., Okereke, O., Manson, J.E., Glynn, R.J., Buring, J.E., Gaziano, J.M., Sesso, H.D., Long-term multivitamin supplementation and cognitive function in men. A randomized trial, Ann.Intern.Med., 159, 806-814 (2013).

Guallar, E., Stranges, S., Mulrow, C., Appel, L.J., Miller III, E.R., Enough is enough: stop wasting money on vitamin and mineral supplements FREE, Ann.Intern.Med., 159 (12), 850-851 (2013). 

Lamas, G.A., Boineau, R., Goertz, C., Mark, D.B., Rosenberg, Y., Stylianou, M., Rozema, T., Nahin, R.L., Lindblad, L., Lewis, E.F., Drisko, J., Lee, K.L., Oral high-dose multivitamins and minerals after myocardial infarction. A randomized trial, Ann.Intern.Med., 159, 797-804 (2013).

Miller, E.R. 3rd, Juraschek, S., PastorBarriuso, R., Bazzano, L.A., Appel, L.J., Guallar, E., Meta-analysis of folic acid supplementation trials on risk of cardiovascular disease and risk interaction with baseline homocysteine levels, Am.J.Cardiol., 106, 517-527 (2010).

Moyer, V.A., Vitamin D and calcium supplementation to prevent fractures in adults: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement, Ann.Intern.Med., 158, 691-696 (2013).

Rizos, E.C., Ntzani, E.E., Bika, E., Kostapanos, M.S., Elisaf, M.S., Association between omega-3 fatty acid supplementation and risk of major cardiovascular disease events: a systematic review and meta-analysis, JAMA, 308 (10), 1024-1033 (2012).

Span, P., The Dangers of ‘Polypharmacy,’ the Ever-Mounting Pile of Pills, New York Times, 22 April 2016.

Wong CY, Yiu KH, Li SW, Lee, S., Tam, S., Lau, C.P., Tse, H.F., Fish-oil supplement has neutral effects on vascular and metabolic function but improves renal function in patients with Type 2 diabetes mellitus, Diabet.Med., 27 (1), 54-60 (2010).

 

polifarmasi
yasemin yazan
Bu habere ilk yorumu siz yapabilirsiniz...
Yorum Yaz
0/300

Bu haberler de ilginizi çekebilir