MEDİMAGAZİN-Ünlüler, eylemleri yakından takip edilen ve çoğunlukla geniş izleyiciler tarafından taklit edilen oldukça etkileyici kişilerdir. Birçok ünlü bu sosyal statülerinden yararlanarak, sağlık tavsiyeleri verir veya sağlık ürünleri tanıtır. Ünlülerin halk sağlığını nasıl etkiledikleri ile ilgili literatürde birçok çalışma yer almaktadır. Örneğin, ünlülerin sağlıkla ilgili bilgi, yaklaşım ve davranışlara etkilerinin araştırıldığı “Celebrities’ impact on health-related knowledge, attitudes, behaviors, and status outcomes” başlıklı bir meta analiz çalışmasında konuya ilişkin 19 bin 365 veri değerlendirilmiş ve şu soruların yanıtları aranmıştır:
(1) Ünlüler hangi sağlık alanlarını, nasıl etkiliyor?
(2) Ünlülerin bu sağlıkla ilgili çıktılardaki etkisi gerçekten ne kadar büyük?
(3) Ünlüler hangi koşullarda sağlığa faydalı ya da zararlı etkiler doğuruyor?
Ünlülerden HIV, meme kanseri farkındalığı ve karşıt aşılama kampanyaları…
Çalışmada, ünlülerin sağlığa olumlu etkilerine örnek olarak basketbol oyuncusu Earvin Johnson ve Angelina Jolie veriliyor. Ünlü basketbolcu Earvin "Magic" Johnson'un 1990’ların başında HIV pozitif olduğunu ilan etmesinin ardından, ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi, Ulusal AIDS Yardım Hattı’na, 28 binden fazla çağrı geldiğini bildirmişti. Yine, Angelina Jolie'nin 2013’te taşıdığı göğüs kanseri riski sebebiyle çifte mastektomi yaptırmasından iki ay sonra yapılan bir çalışmada, aynı işlemi yaptıran kadınların sayısının 2 buçuk kat arttığı görülmüştü.
Ünlülerin halk sağlığına olumsuz etkilerinin de olduğunun söylendiği çalışmada, örnek olarak bir televizyon programcısı olan Jenny McCarthy’nin aşılanma karşıtı açıklamalarından bahsediliyor. Bu açıklamalarla halkın aşıların güvenliği ile ilgili endişeleri arttı ki hala da birçok ülkede bu karşıt hareket sürdürülmeye devam ediyor.
Peki gerçekte ünlüler sağlık konularında ne kadar büyük bir rol oynuyor?
Cevabı öğrenmek için ünlülerin medyada yer alan hastalıklarının internet aramalarını nasıl etkilediğini araştırdık. İşte birkaç çarpıcı örnek:
- Selena Gomez ve lupus
Lupus, bağışıklık sisteminin bozularak vücudun kendi doku ve organlarına karşı savaş açması olarak tanımlanır. Bu da birçok organ ve sistemde hasara yol açar. Lupus ile mücadele eden ünlü şarkıcı ve oyuncu Selena Gomez, böbrek fonksiyonlarını yitirmesi sonucunda geçtiğimiz hafta arkadaşı Francia Raisa’nın organ bağışıyla böbrek nakli olmuştu. Biz de bu durumun Lupus farkındalığını nasıl etkilediğini internet aramalarını analiz ederek sorgulattık. İşte, Selena Gomez’in böbrek nakli olduğu gün ve diğer zamanlardaki lupus aramaları...
Selena Gomez’in böbrek nakli ve lupus rahatsızlığı ile ilgili haberler medyada ilk olarak 14 Eylül 2017’de yer aldı, grafikte bu zaman dilimindeki lupus aramalarında büyük bir artış görülüyor. Ayrıca, Lupus Araştırma Birliği, Selena Gomez’in oluşturduğu farkındalık sayesinde Lupus bağışlarının 500 bin dolara ulaştığını açıkladı ve attığı tweet ile ünlü şarkıcıya teşekkür etti.
2) Lady Gaga ve Fibromiyalji
Kas ve iskelet sisteminde meydana gelen bir hastalık olan fibromiyalji, kas eklem ağrısı, yorgunluk gibi belirtilerle açığa çıkıyor ve büyük oranda iş gücü kaybına yol açıyor. Bu hastalığın nedenleri günümüzde tam olarak bilinemese de yoğun baskı ve stres altında olanların bu hastalığa daha fazla yakalandığı görülüyor. Bozuk bir uyku düzenine sahip olanlarda ve romatizmal hastalıkları bulunanlarda risk artıyor. Medimagazin
Geçtiğimiz hafta, Lady Gaga’nın kronik ağrıları yüzünden Avrupa turunu iptal ettiği ve sahip olduğu fibromiyalji hastalığıyla mücadelesini anlatan bir belgesel film çekeceği medyaya yansıdı. “Five Foot Two” belgeseliyle fibromiyaljinin hayatındaki uzun süreli ve ağrılı hikayesini anlatarak farkındalığı arttırmayı amaçlayan Lady Gaga, geçen haftanın “fibromiyalji” internet sorgulamalarına şöyle katkıda bulunmuş:
Son 1 yıldaki fibromiyalji aramalarına kıyasla, geçtiğimiz günlerdeki Lady Gaga haberleri ile fibromiyalji aramaları yaklaşık iki kart artmış.
3) Kayahan ve yumuşak doku kanseri
Yumuşak doku kanseri, kemik ve kıkırdaklarda, adalelerde, tendonlarda (kiriş), yağ gibi organ veya dokuları çevreleyen yumuşak bağdokusunda ve destekleyici dokularda ve son olarak akciğerlerin, karnın, kalbin, merkezi sinir sisteminin ve kan damarlarının dış yüzeylerinde oluşan kötü huylu tümörlerdir.
Türk pop müzik şarkıcısı ve söz yazarı Kayahan, uzun süre mücadele ettiği yumuşak doku kanserine yenik düşerek 3 Nisan 2015 tarihinde hayatını kaybetmişti. Tedavi gördüğü Acıbadem Hastanesi'nden yapılan yazılı açıklamada "Küçük hücreli akciğer kanseri nedeniyle bir süredir tedavi gören ünlü sanatçı Kayahan, sabah saatlerinde hayatını kaybetti" denildi.
Kayahan’ın hayatını kaybettiği dönemi de içerecek şekilde yumuşak doku kanseri analizlerini veriyoruz:
4) Mehmet Ali Erbil ve Kaçış Sendromu
Kaçış sendromu, kanın yoğunlaşması, tansiyonun düşmesi gibi bulgularla ortaya çıkar ve damarlardan protein, mineral ve suyun sızması olarak tanımlanır. Mehmet Ali Erbil, oldukça nadir görülen “kaçış sendromu” hastalığı ile medyaya çok defa konu olmuştu. Biz de, yine Erbil’in bu hastalığıyla haberlere konu olduğu tarihlerdeki bir yıllık kaçış sendromu aramalarını analiz ettik, işte sonuç:
5) Harry Potter ve Dispreksia Hastalığı
Filmlerinden Harry Potter olarak tanıdığımız Daniel Redcliffe, dispraksia hastalığı nedeniyle ilk olarak 17 Ağustos 2008 tarihinde gündeme gelmişti. Doğuştan ve beynin nörolojik yapısından kaynaklanan bu hastalıkla birlikte dilin işlevinde yavaşlık, yazı yazma, çatal-kaşık kullanma gibi ince motor becerileri gerektiren işlerde zorluk, bedeni kullanma ve koordinasyonda bozukluklar, bazı ortamlara karşı(yüksek ses ve ışık, ısı değişimleri vb.) aşırı duyarlılıklar gibi belirtiler açığa çıkıyor. Dispraksia hastalığının 2008 yılı boyunca yapılan internet sorgulatmalarını analiz ediyoruz:
6) Kazım Koyuncu ve Akciğer Kanseri
Geleneksel Karadeniz müziği ile Rock’n Roll müziği sentezleyerek kendi tarzını yaratan Kazım Koyuncu, 33 yaşında akciğer kanseri nedeniyle hayata veda etti. Koyuncu’nun ölmesiyle birlikte çernobil tartışmaları yeniden yükselmişti. İnsanlık tarihinin en büyük nükleer felaketi 26 Nisan 1986’da Ukrayna’da bulunan Çernobil Nükleer Santralinde gerçekleşti. Çernobil Nükleer Santral kazası sonrası likenler üzerinde yapılan çalışmada Doğu Karadeniz bölgesinin diğer bölgelere ve Rize’nin Avrupa’nın birçok ülkesine göre daha fazla etkilendiği belirtilmişti.
Türk Tabipleri Birliği o dönemde Çernobil’in, Türkiye üzerindeki etkilerini görebilmek için bir rapor yayınlamıştı. Rapora göre, Hopa’da kanser vakalarından ölümlerin ilk sırada yer aldığı ve Doğu Karadeniz’de Sağlık Bakanlığı tarafından bir Onkoloji Merkezi kurulması önerilmişti.
Biz de Kazım Koyuncu’nun hayatını kaybettiği 25 Haziran 2005 yılındaki akciğer kanseri ve çernobil internet sorgulamalarını inceledik. Akciğer kanseri sorgulamalarında yıl genelinde belirgin bir artış görülmese de çernobil üzerine dikkate değer bir tablo vardı. Dünya Sağlık Örgütü’nün de nükleer kaza ve etkilerine dair yoğun farkındalık çalışmaları yürüttüğü “26 Nisan Uluslararası Çernobil Felaketi Anma Günü” ile karşılaştırıldığında, Koyuncu’nun yaşamını kaybettiği günlerdeki çerbnobil aramaları çok daha fazlaydı.
7) Avril Lavigne ve Lyme Hastalığı
Lyme hastalığı, genelde Sakırga türü kenelerin ısırması ile insana geçen Borrelia burgdorferi adlı ve benzer bakterinin yol açtığı hastalıktır. Hastalık değişik şekillerde ortaya çıkmakla beraber, ilk belirti deride kenenin ısırdığı bölgede kızarıklık görülür ve bakterinin bulaşmasıyla beraber deri, merkezi sinir sistemi, göz ve kalp gibi organlarda etkiler meydana gelir. Bu bakterinin yaklaşık 350 hastalığı taklit ettiği ve teşhisinin oldukça zor olduğu söylenmektedir.
Kanadalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu olan Avril Lavigne ilk olarak 2014 yılının ortalarında halsizlik, nefes almada güçlük gibi belirtiler yaşamaya başlamıştır. Ünlü şarkıcı birçok uzmana göründükten sonra ancak 2015 yılının Nisan ayında Lyme teşhisi konulabilmiştir. Hastalığının Nisan ayında medyada yer almasından sonra, 29 Haziran 2015 tarihinde de “Good Morning America” programına çıkarak, hastalık sürecini gözyaşlarıyla anlatan Lavigne, büyük bir ilgi toplamıştır. Biz de 2015 yılında dünya genelindeki Lyme hastalığı sorgulamalarını taradık ve Avril Lavigne’nin medyada yer aldığı zaman aralıklarında Lyme aramalarının zirve yaptığını gördük:
